Makedoncima autokefalnost, ali imovina ostaje u rukama SPC?

Sjevernomakedonska javnost je sa oduševljenjem primila odluku SPC, kojom se uz autokefalnost mladoj crkvi daje pravo korišćenja manastira, hramova i pokretnih kulturnih dobara koje su na teritoriji Sjeverne Makedonije stvorili srpski vladari i narod od srednjeg vijeka do modernog doba.

“Nema bojazni od „kulturne asimilacije“, jer u tomosu jasno piše da je riječ o srpskoj baštini. MPC-OA je prihvatanjem teksta tomosa nedvosmisleno prihvatila i činjenicu da ima pravo korišćenja onoga što su Srbi stvorili, ali ne i prisvajanja. Ovakva dvostruka nadležnost postoji, na primer, u Grčkoj, gdje je Vaseljenska, odnosno Carigradska patrijaršija dala na korišćenje svoju baštinu Grčkoj prvoslavnoj crkvi“ – kaže istoričar dr Aleksandar Raković. 

Poznavaoci crkvene problematike, koja je u slučaju Sjeverne Makedonije neodvojiva od politike, kažu da MPC-OA, i pored tomosa SPC, i dalje ima nerazrešena pitanja, od imena do vlasništva nad baštinom, sa bugarskom i grčkom crkvom, ali i sa Carigradskom patrijaršijom. O tome svjedoči i intervju koji je grčkom dnevniku „To Vima“ dao arhiepiskop Stefan, poglavar MPC-OA, u kome je naglasio da će Ohridska arhiepiskopija tokom zvanične posjete 12. juna od Vaseljenske patrijaršije zatražiti tomos za autokefalnost, jer je ona „jedina koja izdaje takav dokument“. On je otkrio da su održavani međucrkveni pregovori u kojima je svernomakedonska crkva predlagala da se njena autokefalnost proglasi „svepravoslavnim konsenzusom“, ali da to nije usvojeno.

“U pravoslavnoj tradiciji postoji poredak stvari. Nadamo se autokefalnosti kakvu su dobili i od koje su dobile sve posthalkidonske crkve. Ne tražimo, ne želimo, ne zaslužujemo ekspresna rešenja, ne želimo nešto što će Ohridsku arhiepiskopiju postaviti na pola puta. Ostala je na snazi tradicija garantovana kanonima, da samo Vaseljenska patrijaršija izdaje tomos za autokefalnost, a ostale crkve to s poštovanjem prihvataju“ – rekao je arhiepiskop Stefan.

Srbi u Severnoj Makedoniji nisu sigurni šta će u praksi donijeti priznanje autokefalnosti MPC-OA. Optimisti gaje nadu da će možda biti osnovano vladičanstvo SPC koje će pokrivati teritoriju Severne Makedonije i da će srpsko sveštenstvo zvanično moći da služi u krajevima gdje žive Srbi. Pesimisti pak smatraju da će se zbog krštenja i vjenčanja u srpskoj crkvi i dalje prelaziti granica. “Smisao crkvenih odluka ne mogu da komentarišem ili razjašnjavam pijre nego što to sama crkva učini. Jedno je sigurno: davanje tomosa je politički odličan potez, jer je sada javno mnjenje u Severnoj Makedoniji milion odsto naklonjenije Srbiji nego ranije. Narod posle srpskog priznanja više uopšte ne zanima šta će reći Bugari, Grci ili Carigradska patrijaršija“. 

„EU i NATO teolozi“ – kaže Ivan Stoilković, predsednik Demokratske partije Srba u Makedoniji.

BAŠTINA SVOJINA SRPSKOG NARODA

TOMOS je teško komentarisati kada njegov tekst još nije zvanično objavljen, niti je srpska javnost upoznata sa razlozima hitnog donošenja istorijske odluke, kaže istoričar dr Nemanja Dević: Voleo bih da je status naše ogromne baštine u Severnoj Makedoniji unapred precizno pravno utvrđen, jer je ona svojina srpskog naroda, a ne bilo kog pojedinca. Već smo imali loša iskustva sa prisvajanjem ne samo hramova već i srpskih vladara i plemića koji su ih gradili. Veliko pitanje je i status srpskih vernika, o čemu se nagađa u naučnoj zajednici isto kao i u široj javnosti, jer nemamo relevantne informacije“.