Najbolji “petnaestominutni gradovi”: Podgorica među liderima u regionu

Takozvani petnaestominutni gradovi su dio koncepta u urbanom planiranju gdje se nastoji da osnovne usluge za stanovnike budu dostupne na najviše 15 minuta pješke ili biciklom.

To su posao, škola, zdravstvena zaštita, prodavnice, kultura, restorani, kao i vježbanje i aktivnosti napolju.

Cilj ovog koncepta je da se smanji upotreba automobila i tako smanje gužve, zagađenje i postigne veća fizička aktivnost stanovnika odnosno bolji život.

Pariz je dobar za život po konceptu petnaestominutnog grada

Koncept petnaestominutnog grada potiče iz 1960-ih godina, ali je postao popularan u politikama od 2016. godine, zahvaljujući radu francusko-kolumbijskog naučnika Karlosa Morena (Carlos Moreno).

U Francuskoj se ovaj koncept naziva „la ville du quart d’heure“ (četvrtsatni grad), a gradonačelnica Pariza, An Idalgo (Anne Hidalgo), koristila ga je za sprovođenje politika gradske uprave, od biciklističkih staza do uklanjanja traka za automobile duž obala rijeke Sene. Idalgo je koristila ovaj koncept kao dio svoje izborne kampanje 2014. godine, ali je dobio globalni zamah tokom karantina za vrijeme pandemije.

Matteo Bruno, glavni autor istraživanja, objasnio je da je ovo vjerovatno jedan od razloga zbog kojih je Pariz izuzetak u novom istraživanju. To je jedan od najvećih gradova u svijetu, ali je i dalje relativno lako i brzo kretati se po njemu, a „značajan dio grada nalazi se unutar 15-minutne granice.“

Glavni gradovi uglavnom najbliži konceptu 15 minuta

Sonijeva laboratorija je korišćenjem otvorenih podataka rangirala najbolje 15-minutne gradove u svijetu. U objašnjenju metodologije kojom su se vodili ističu da na ostvarenje ovog koncepta prilično utiče gustina naseljenosti. Zato i ne čudi što onlajn alat pokazuje da su najuspješniji upravo glavni i drugi veliki gradovi u zemljama. Takođe, i unutar samih gradova, 15-minutni koncept se najviše postiže u centralnim djelovima grada, gdje je gustina naseljenosti najveća.

Tako je u Parizu do najvažnijih usluga moguće stići u prosjeku za osam minuta pješke i četiri minuta biciklom. Još bolja je Ženeva gdje je do tih usluga potrebno samo pet minuta hodom i tri minuta na dvotočkašu s pedalama.

Da ovo ne bude pravilo u Evropi pobrinuo se naš region. Tako Beograd, Sarajevo i Skoplje nisu najbolji u Srbiji, BiH i Sjevernoj Makedoniji.

Ali jeste Podgorica u Crnoj Gori, gdje je prosjek 13 minuta hodom i pet minuta biciklom do najvažnijih usluga. Podgorica je jedini grad iz Crne Gore koji je rangiran.

Ko je rangiran u Srbiji

U Srbiji su rangiranjem osim Beograda obuhvaćeni Subotica, Zrenjanin, Pančevo, Novi Sad, Valjevo, Čačak, Kragujevac, Kraljevo, Niš, Kruševac, Leskovac i Novi Pazar.

Najbolji petnaestominutni grad u Srbiji i zapravo jedini koji ispunjava osnovni kriterijum je – Zrenjanin. Ovaj banatski gradić ima sve osnovne usluge dostupne stanovnicima na 15 minuta hodom i šest minuta biciklom.

Druga je Subotica gdje je potrebno isto vrijeme biciklom, ali jedan minut više pješke.

Treće mjesto dijele Beograd i Niš sa dostupnošću od 16 minuta hodom i sedam biciklom.

Najslabije rangiran među ovih 13 je Novi Pazar gdje je do najvažnijih usluga potrebno čak 25 minuta hodom i 10 minuta biciklom.

Ko je najbolji u regionu

Osim 13 gradova u Srbiji i šest na Kosovu, u ex-Yu zemljama je rangirano još njih 21, odnosno ukupno 40.

Najbolji je Osijek. U ovom slavonskom gradu do najvažnijih usluga potrebno je samo 11 minuta pješke i pet minuta biciklom.

Kada je riječ o glavnim gradovima, pobjedu odnosi Podgorica gdje je prosjek 13 minuta hodom i pet minuta biciklom. Slijede Ljubljana i Zagreb sa istim skorom – 14 minuta pješke i šest biciklom. Četvrti je Beograd, peto Sarajevo sa 18 minuta hodom i sedam minuta biciklom. Posljednje je Skoplje sa čak 22 minuta hodom i devet biciklom.

Među ostalim gradovima, najbližim konceptu 15-minutnog grada, našli su se i Prilep u Makedoniji i Gnjilane na Kosovu koji imaju isti rezultat – 13 minuta hodom i pet minuta biciklom, kao i Zadar (14 minuta hodom i šest biciklom).

Bolji od ostalih su i Rijeka (15 minuta hoda, 7 pješke), Mostar (16-6), Split (16-7), Đakovica (16-7), Slavonski Brod (17-7) i Maribor (17-7).

Trebalo bi imati u vidu da su u Sloveniji rangirana samo dva grada (Ljubljana i Maribor), šest u Hrvatskoj (Zagreb, Split, Rijeka, Osijek, Zadar i Slavonski Brod), u Crnoj Gori samo Podgorica, sedam u Sjevernoj Makedoniji (Skoplje, Kumanovo, Dračevo, Bitolj, Prilep, Tetovo i Gostivar), pet u BiH (Sarajevo, Tuzla, Banjaluka, Zenica, Mostar) i šest na Kosovu (Mitrovica, Priština, Gnjilane, Peć, Đakovica i Prizren).

Petnaestominutni gradovi u svijetu

Alat koji je razvio Soni pokazao je i da su evropski gradovi daleko najbliži konceptu 15-minutnih gradova. Taj cilj najbolje ostvaruju gradovi u zapadnoj Evropi.

S druge strane, interesantno je da su gradovi u SAD veoma daleko od ovog koncepta imajući u vidu njihovo urbanističko planiranje odnosno površinu. U većini američkih gradova do najvažnijih usluga potrebno je više od 20 minuta pješke (npr. u Majamiju, Dalasu i Filadelfija i punih pola sata).

Takođe, i gradovi u Indiji i Kini veoma slabo stoje sa konceptom 15-minutnih gradova. I oni su na brojkama koje „ostvaruju“ američki gradovi.

Za Evropom slijede Australija (obuhvaćeno manje od 20 gradova) i Južna Amerika dok je Afrika mnogo bliža Aziji i Sjevernoj Americi.