Štetni narativi Filipa Adžića: Popis kao dokaz o inkluziji Srba?

Popis iz 2023. godine je pokazao ono što je većina nas očekivala. Rezultati, na koje smo dugo čekali, su pokazali nekoliko zanimljivih trendova, među kojima je najvažniji podatak da broj Srba, pored svih pokušaja asimilacije i doživljavanja sistemske diskriminacije, raste. Međutim, želimo da obratimo pažnju na jedan izuzetno štetan i faktički netačan narativ koji je nastao nadugo nakon objavljivanja ključnih rezultata.

Fokusiraćemo se na nastup Filipa Adžića, koji je održao veoma neodgovoran govor na sjednici Skupštine Crne Gore. Smatramo da biti poslanik u ovoj instituciji zahtejva pozvananje svih relevantnih činjenica, i da je dužnost poslanika da temeljno istraži temu o kojoj diskutuje.

Prije nego što počnemo, ovo je odgovor na argumente Filipa Adžića. Ovo nije napad na njegovu ličnost, stranku koju predstavlja, koja je inače učinila nekoliko veoma važnih stvari za srpski narod, niti je podrška njegovim političkim neistomišljenicima. U društvu gdje je tribalizam u srži svakog čovjeka, mi vas molimo da vam prvo pitanje na naše argumente ne bude: „za koga ovi sad rade”. Mi radimo za istinu, a partijska prepucavanja smatramo banalnim i dosadnim. Sada, kad smo se ogradili, ajmo da uđemo u tematiku. Naša osnovna pretpostavka je da navedeni nije napravio loš argument iz neke zle namjere, već iz nepoznavanja materije.

Nakon objave rezultata popisa, koji su pokazali da Srbi sada čine skoro trećinu stanovništva Crne Gore, Filip Adžić je na sjednici Skupštine imao šta da kaže: ,,Pričati o ugroženosti srpskog jezika i srpskog naroda, o svim traumama i patnjama koje ste doživljavali, vidimo sad, kada su prebrojani konačno i ti popisni listići da apsolutno nijeste bili u pravu, i da sve ono što ste govorili u prethodnom periodu je negdje palo u vodu.”

Ovaj govor je bio upućen njegovom kolegi političaru i predsjedniku Skupštine, Andriji Mandiću, a aludira na tvrdnje o značajnoj diskriminaciji Srba u Crnoj Gori. Ponovo želimo da istaknemo da se fokusiramo na argument, a ne na to ko ga donosi i kome je upućen.

Filip Adžić, ovim govorom, želi da dokaže kako u Crnoj Gori ne postoji diskriminacija prema srpskom narodu i jeziku, zato što se povećao udio Srba i govornika srpskog u društvu. To, može se zaključiti, sugeriše da je Crna Gora veoma povoljna sredina za naš narod i dozvoljava nam da rastemo. Naravno, ovo nije slučaj, procenat Srba u društvu je direktno povezan sa padom DPS-ovog režima i svim događajima koji su ga pratili. Sami pad DPS-ovog režima nije donio prosperitet narodu koji je najviše zaslužan za to, što je lako dokazati. Takođe, ako prihvatimo argument da diskriminacija zavisi od toga da li nečiji broj raste ili opada, Filip Adžić priznaje da je u Crnoj Gori postojala diskriminacija Srba od 2003. do 2011. godine, budući da je njihov broj značajno opao.
Međutim, ajde da razmislimo šta je glavna premisa Filipovog argumenta. Srbi u Crnoj Gori, mogu da se izjasne na popisu da su Srbi, i to treba da uzmemo kao dokaz da diskriminacija ne postoji? Ovo ne bi bio dobar dokaz za postojanje inkluzivnosti u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, a da ne pričamo o modernoj građanskoj državi.

To što neko može da izrazi svoju nacionalnost na popisu stanovništva ne znači da smo dostigli status građanske države. Reći u Skupštini Crne Gore, glavnoj zakonodavnoj instituciji naše države, da popis stanovništva dokazuje da ne postoje traume, patnje i ugroženosti srpskog naroda, je ne samo štetno, već i faktički pogrešno. Nečija sposobnost da se izrazi na popisu nema nikakvu korelaciju sa njegovim društvenim položajem.

Kada potražimo dokaze o postojanju diskriminacije, shvatićemo da ona itekako postoji u našem društvu. Treći izvještaj Crne Gore o ostvarivanju Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina Ministarstva ljudskih i manjinskih prava Crne Gore nam daje sledeći podatak:

„Da je diskriminacija prema nacionalnim manjinama veoma ili uglavnom izražena u najvećem procentu smatraju Hrvati (57.2%), Muslimani (48.6%) i Albanci (38.3%), zatim slijede Srbi, Bošnjaci, Crnogorci i na kraju Romi koji mnogo više od prosjeka, odnosno u procentu od 80%, smatraju da diskriminacija nije ili nije uopšte izražena prema nacionalnim manjinama”
Srbi su, prema ovom izvještaju, izjasnili da je diskriminacija veoma ili uglavnom izražena u većem obimu nego Bošnjaci, Crnogorci i Romi. Ovo istraživanje pokazuje i drugi problem, a to je nepostojanje svijesti o diskriminaciji, što ilustruje činjenica da Romi u ogromnoj većini smatraju da diskriminacija nije problem. Nekada žrtve diskriminacije nisu ni svjesne te činjenice, što samo govori o dubini problema.

Nadamo se da Adžić shvata zašto je loše ovako kompleksnu pojavu svoditi na formulu „možeš da se izjasniš=nisi diskriminisan”.

Sa ovom formulom se ne slažu ni građani Crne Gore. Prema istraživanju Centra za građansko obrazovanje „Ustanimo” iz 2022. godine, saznajemo da:

„U odnosu na ranije talase, značajan je porast građana i građanki koji prepoznaju prisutnost diskriminacije – tako u 2022. godini 69% smatra da je diskriminacija u priličnoj ili značajnoj mjeri prisutna u Crnoj Gori, dok je taj procenat u 2019. bio 54%, a u 2016. bio je 56%. Svega 19% smatra da diskriminacije i ima i nema, a tek svaki 10 ispitanik ima mišljenje da je malo prisutna ili da je uopšte nema (1%).”

Kada pogledamo zvanične dokumente, shvatimo da je diskriminacija prisutna u svim aspektima državne uprave i lokalne samouprave. Na osnovu dokumenta „Informacija o zastupljenosti manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica u državnim organima i organima državne uprave“ (Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, Podgorica, 2014, str, 14), konstatuje se očajno stanje po srpsku zajednicu u Crnoj Gori:

„ (…) Nacionalna struktura zaposlenih (brojčano i procentualno) u državnim organima i organima državne uprave (51 organ; MUP i Uprava policije su poslali objedinjene podatke). Od ukupnog broja od 6,808 upitnika, u nacionalnom smislu, zaposleni su se izjasnili:

Crnogorci 5.590 (82,11%);
Srbi 497 (7,30%);
Albanci 90 (1,32%);
Bošnjaci 333 (4,89%);
Muslimani 149 (2,19%);
Romi 2 (0,03%);
Hrvati 27 (0,40%);
ostali 24 (0,35%); i
nije se izjasnilo 96 (1,41%).”

Uvidom u tabelarni prikaz podataka (str. 11-14), dolazi se do zvaničnog podatka da u 16/51 državnih organa i organa državne uprave, 2014. godine nije radio niti jedan jedini pripadnik srpske zajednice, dok je u deset organa radio samo po jedan. To znači da je u 26/51 državnih organa i organa državne uprave (što je više od 50 posto) radilo samo 10 (slovima: DESET) pripadnika srpske nacionalne zajednice!

Zatim, prema dokumentu „Informacija o zastupljenosti manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica u državnim organima, organima državne uprave, organima lokalnih uprava, sudovima i Državnom tužilaštvu“ (Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, Podgorica, 2015), koji pored državnih organa i organa državne uprave, obuhvata još i organe lokalne uprave, sudove i Državno tužilaštvo, situacija je sljedeća (str. 18):
„U svih 141 organa (…) Od ukupnog broja od 13.900 upitnika, u nacionalnom smislu, zaposleni su se izjasnili kao:
Crnogorci 8650 (74,76%);
Srbi 1301 (11,24%);
Albanci 291 (2,51%);
Bošnjaci 650 (5,62%);
Muslimani 285 (2,46%);
Romi 2 (0,02%);
Hrvati 88 (0,76%);
ostali 49 (0,42%).“

Ono što je ključno pomena kod zastupljenosti u zvaničnim institucijama je izražena nacionalna disproporcija u odnosu na popisnu; i to ne samo na štetu Srba, već i na štetu pripadnika ostalih nacionalnih zajednica, a koji se ne izjašnjavaju kao Crnogorci.

Zvanični dokument „Informacija o zastupljenosti manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica u organima lokalne samouprave, privrednim društvima i javnim ustanovama, čiji je osnivač Glavni grad, Prijestonica ili Opština“ (Ministarstvo pravde, ljudskih i manjinskih prava, Podgorica, 2021, str. 3) slovi sljedeće podatke:
„ (…) Od ukupno 3780 popunjenih upitnika u svih 224. organa (o kojim organima je riječ, viđeti prethodni pasus, prim. aut.) koliko je bilo obuhvaćeno ovom Informacijom, zaposleni su se, u nacionalnom smislu, izjasnili kao:
Crnogorac/Crnogorka: 1930 (51,1%);
Srbin/Srpkinja: 711 (18,8%);
Musliman/Muslimanka 76 (2,0%);
Bošnjak/Bosnjakinja: 537 (14,2%);
Albanac/Albanka: 242 (6,4%);
Rom/Romkinja: 45 (1,2%),
Egipćanin/Egipćanka: 10 (0,3%);
Hrvat/Hrvatica: 31 (0,8%) (…). ”

Kada je lokalna samouprava u pitanju, Srbi su zastupljeniji, ali su i dalje daleko od poželjnog udjela. Veća zastupljenost u organima lokalne samouprave, u odnosu na državne organe vlasti, može se tumačiti i kroz činjenice da su do 2021. godine u opštinama gdje Srbi čine relativnu/apsolutnu većinu (Berane, Pljevlja) ili u opštinama gdje su zastupljeni u značajnom procentu (Budva), promjene lokalnih vlasti bile podstrek za bolji položaj pripadnika srpske zajednice u lokalnim institucijama.

Međutim, čak ni promjena vladajuće strukture u navedenim opštinama nije značajnije ojačala zastupljenost pripadnika srpske zajednice na nivou Glavnog grada, Prijestonice i ostalih opština u Crnoj Gori.

Zamislite da politička ličnost, suočena sa ovim činjenicama, tvrdi da je popis stanovništva dokaz ne samo da ne postoje nejednakosti, već da su nevažeće traume i patnje naroda koji doživljava sistemsku diskriminaciju države. O srpskom jeziku, kojeg govori najveći broj stanovnika Crne Gore, a koji nije službeni jezik, što je rijetkost u svijetu, ne želimo da trošimo previše riječi. Ali, gospodin Filip Adžić smatra da na osnovu jednog popisa, problem ne postoji.

Sve dok ne uvažimo patnje, traume i osjećanje ugroženosti drugih, šanse da Crna Gora postane prava građanska država su ravne nuli. Ovdje, naravno, ne mislimo samo na probleme srpskog naroda, već svih zajednica koje čine našu državu. Ovakvi ispadi ne samo da odmažu u ostvarenju ovog cilja, oni stvaraju štetan narativ o fiktivnosti nečije patnje i traume koji kasnije može da dovede do još većih problema. Gospodinu Filipu Adžiću želimo sve najbolje i nadamo se da će na bolji način predstavljati građane koji su glasali za njegovu partiju, među kojima nesumnjivo ima i Srba.