EPCG u brojkama: Šta smo zatekli i šta smo uradili za godinu i po

Ovih dana se, od onih koji su upravljali energetskim sektorom više od 30 godina, često čuje da je EPCG u krizi, da ima probleme, da je razorena i uništena, a sve je to, kako se podvlači, posljedica neodgovornog rukovođenja Kompanijom u posljednjih godinu i po dana. Kao predsjednik Odbora direktora imam obavezu – ne zbog sitnih politikanata i zlonamjernih manipulanata, već zbog građana i najšire javnosti – da iznesem objektivnu i argumentovanu analizu trenutnog stanja u EPCG, jer se samo na osnovu relevantnih pokazatelja mogu izvodiditi zaključci o tome kakvo je stanje u EPCG, ko je za šta odgovoran i ko je za šta zaslužan. Da bi analiza bila objektivna, moramo se osvrnuti i na prethodni period, ne da bi se tražio izgovor ili zasluga za trenutno stanje, već iz razloga što projekti iz oblasti energetike i njihova realizacija zahtijevaju značajno vrijeme koje se mjeri godinama, a ne nedjeljema ili mjesecima. Pa, krenimo redom.

KADA SU IZGRAĐENA NAŠA POSTROJENJA?

Naša najstarije postrojenje, HE „Perućica“, pušteno je u rad 1960. godine (agregati I i II 1960. godine, agregati III, IV i V 1962. godine i agregati VI i VII 1977. godine). Potom je, 1976. godine, otvorena HE „Piva“, a posljednji izvor električne energije koji je, 1982. godine, završila EPCG jeste TE „Pljevlja“. Od 1960. do 1982. godine, za period od 22 godine, izgrađene su tri elektrane čija je ukupna instalisana snaga 874 MW. U periodu od 1982. godine do aprila 2021. godine (39 godina) EPCG nije izgradila niti jedan jedini novi izvor električne energije.

ŠTA SE ZBIVALO TOKOM PRETHODNE TRI DECENIJE?

Za prethodni period važno je, osim najbitnije konstatacije da nije izgrađen ni jedan izvor električne energije, istaći nekoliko značajnih poslovnih odnosno neposlovnih odluka koje su bitno uticale, a i danas utiču na poslovanje EPCG. Da podsjetimo, privatizacija EPCG je izvršena 2009. godine preko fantomske firme River. Fondovi su svoje akcije prodali po 7,1 evra za akciju i po tom osnovu prihodovali 138 miliona evra. Da su ih tada prodavali po 8,4 evra po akciji, koliko su ih kasnije prodali, Vlada i mali akcionari, prihodovali bi 163 milona evra. Mali akcionari privatizacionih fondova od ove transakcije nijesu imali nikakve koristi. Fondovi su novac brzo potrošili. Zbog čega nije prihvaćena ponuda od 11,1 evro po akciji od grčkog konzorcijuma, kojeg su činili državna energetska kompanija Public Power i biznismen Viktor Restis, po kom osnovu bi se prihodovalo 609 miliona evra ili za 170 miliona više nego što je ponudila A2A, ostalo je nerazjašnjeno do današnjeg dana. Izgubili su i dražava i EPCG. Ali zato je neko dobio Sveti Stefan, a i Prva banka je odjednom postala najlikvidnija banka u državi (iako je 2008 godine država spasila Prvu banku sa 44 miliona evra), a ni vlasnicima fondova nije krivi dio.
EPCG je na svojim žiro računima na dan 01.01.2017. godine imala 232,326,991.88 evra, na dan 01.01.2021. godine stanje na žiro računima je iznosilo 39,596,540.93 evra.

NIJE BILO INVESTICIJA, ALI JE NOVAC NESTAJAO. NA KOJI NAČIN?

Samo dvije transakcije koje su suštinski predstavljale čist trošak kompanije u iznosu 137 miliona evra, i to 105 miliona evra za kupovinu akcija od A2A i 32 miliona evra za kupovinu akcija Rudnika uglja Pljevlja. Po osnovu kupovine sopstvenih akcija, a zatim njihovog poništenja došlo je do smanjenja kapitala kompanije za 140.576.831 evra. Do smanjenja kapitala EPCG je došlo i 2017. godine, zbog pokrića nagomilanih gubitaka, i to za iznos od 148.380.692 evra. U decembru 2021. godine nakon okončanja stečajnog postupka u KAP-u, EPCG nijesu priznata potraživanja po osnovu isporučene električne energije iz 2012. godine u iznosu od 43.651.998 evra. Od ovog iznosa kroz PDV prijavu od decebra 2021. godine priznat nam je obračunati iznos PDV na ove fakture vrijednosti 5.614.236 evra.
Osim ovih finansijskih akrobacija, EPCG se značajno opteretila i neposlovnim, bolje reći političko-ekonomskim transakcijama. Montenegrobonus je ostao dužan po osnovu isporučene električne energije KAP-u iznos od 13 miliona evra, KAP-u je otpisano 17 miliona evra duga za električnu energiju preko takozvanih CO2 kredita, ( Odluka Vlade i prethodnog Odbora direktora protiv kojih je podnijeta krivična prijava SDT-u), a i po osnovu faktura iz 2021. godine KAP je ostao dužan gotovo 5 miliona evra, a i naslijeđen je dug Vodovoda Cetinje koji danas iznosi blizu 10 miliona evra. Sredinom 2020.godine isplaćen je bespotrebni avans za ekološku rekonstrukciju Termoelektrane (predmet je pred SDT-om), u iznosu od 10 miliona evra. Takođe, 6 miliona evra je kao subordinirani kredit ostalo zarobljeno, do 2028. godine, u Prvoj banci(odluka je donijeta nekoliko dana prije smjene bivšeg Odbora direktora u martu 2021. godine). Samo po osnovu ovih nekoliko transakcija EPCG je ostala bez čistih 198 miliona evra i kapital je umanjen 288.957.523 evra. Ako ovim nepotrebnim izdacima dodamo i Odluku prethodne Vlade, da se, prvi put u poslednjih 30 godina, uplati u junu 2021. godine, 30 miliona evra u Budžet, jasno je kakav je ambijent sačekao novo poslovodstvo koje je preuzelo rukovođenje EPCG-om krajem marta i početkom aprila 2021. godine. Možda je u ovom kontekstu važno napomenuti da je u poslednja 3 mjeseca 2020. godine i prva tri mjeseca 2021. godine izvezeno za 788.581 MWh više nego što je uvezeno, i po tom osnovu je ostvaren značajan prihod. Lako je pretpostaviti, a samim tim i zaključiti da je izuzetna hidrologija krajem 2020. i početkom 2021. godine spasila EPCG od bankrota.

ŠTA SMO RADILI NAKON PREUZIMANJA KOMPANIJE?

Odmah po dolasku novog rukovodstva, sledećih šest mjeseci (počev od aprila, zaključno sa septembrom) uvezeno je električne energije u količini od 425.482 MWh. I pored ovih sumornih podataka, EPCG je poslovnu 2021. godinu završila sa najboljim rezultatom u svojoj istoriji, što se ogledalo u ostvarenoj dobiti koja je iznosila preko 47 miliona evra.
Šta je to Elektroprivreda radila prethodnih 18 mjeseci i šta planira da radi u narednom periodu, i kako će završiti ovu poslovnu godinu objasnićemo u nastavku ove analize.

Taksativno ću nabrojiti šta se radilo i šta planira da se radi u narednom periodu.
HE Perućica – Završena revitalizacija dva generatora (ugovor iz 2019.), isporučen i pušten u pogon novi blok transformatora na agregatu A5, završene prve dvije faze rekonstrukcije rashladnog sistema, preostala je još jedna faza, završena rekonstrukcija tablastog zatvarača na ulazno zatvaračnici Norin(ugovor startovao od 2020.), završeno 90% radova na rekonstrukciji dovodnih kanala na Moštanici i Opačici, zamena sistema dalekovodnih zaštita na DV 220 kV, započeti radove na uređenju park šume Krupac, u narednih 10 dana očekuje se potpisivanje ugovora o II fazi modernizacije i rekonstrukcije u vrijednosti od 30 miliona evra, potpisan ugovor za konsultanta za izradu projektne dokumentacije za agregat A8, očekivane vrijednosti oko 25 miliona evra;

HE Piva – završeni su radovi na rekonstrukciji i adaptaciji agregata A2, preostao je još jedan da se završi sledeće godine. Vrijednost kompleta ovog ugovora za sva 3 agregata je 10,5 miliona evra, završeni radovi na kapitalnom remontu agregata A3 vrijednosti 1.7 miliona evra, potpisan ugovor za remontu rotora generatora G1 vrijednosti 600.000 evra, završen dio poslova na zaštitnoj konstrukciji na ulazu u HE Piva, završen projekat kružne saobraćajnice vrednosti 1,4milion evra po obavezama prema opštini Plužine, završena I faza rekonstrukcije Samačkog hotela, završeno puštanje u rad grupnog regulatora za dva agregata čime su se stvorili uslove za vršenje regulacije u skladu sa potrebama EES-a u realnom vremenu;

TE Pljevlja – Počeli su radovi na projektu ekološke rekonstrukcije TE Pljevlja, potpisan ugovor vrijedan 15 miliona evra na adaptaciji kotla sa zamjenom ekonomajzera i zagrijača vazduha, izvršen kapitalni remont turbine, u toku su radovi na rekultivizaciji deponije pepla i šljake Maljevac, završen i revidovan Idejni projekat toplifikcije Pljevalja, raspisan javni poziv za izradu glavnog projekta i izvođenje radova, čije otvaranje je trebalo da bude završeno ali je usled sajber napada odloženo. Projekat se izvodi u saradnji sa opštinom Pljevlja i Upravom za javne radove pri čemu EPCG finansira prvu fazu, potpisan ugovor i u toku je isporuka opreme za novu laboratoriju kako bi ista mogla da bude akreditovana u skladu sa zahtevima EU.

Osim značajnog angažovanja na unapređenju postojećih energetskih objekata, EPCG je pokrenula veliki broj novih investicionih projekata, nabrojaćemo najznačajnije:
Solari 3000+ i 500+ (30 MW, vrijednost opreme 22 miliona evra) Urađena kompletna dokumentacija, obezbijeđena sredstav, prijavilo se preko 10.000 fizičkih i pravnih lica, obezbijeđena, kroz javne pozive, oprema, formirana firma EPCG-Solar-Gradnja koja izvodi montaže, Do sada instalirano preko 200 solarnih elektrana na krovovima objekata. Planirana godišnja proizvodnja kada se projekat realiziju 44 GWh. Prva nova proizvodnja električne energije , poslije 40 godina.

U ovom projektu veliku korist ostvaruju građani, EPCG dobija značajnu količinu oslobođene energije koju može da plasira na tržištu i stvara se mogućnost otvaranja na stotine novih radnih mjesta.

Solari 5000+ (50 MW – vrijednost opreme 35 miliona evra) Pripremljena dokumentacija, i do kraja godine kreće se u realizaciju projekta, obezbeđenjem sredstava i nabavkom opreme. Veliki broj pravnih lica iskazao je interesovanje.
Solari 10.000+ (100MW – vrijednost opreme 75 miliona evra) Kandidovan preko Vladinih projekta za finansiranje iz Evropskih fondova.

Urađeno Idejno-tehničko rešenje i Studija izvodljivosti.

Naša poslovna filozofija, proizvodi tamo gdje trošiš električnu energiju, danas je dominantna u čitavom regionu.
Gvozd (do 72 MW vrijednosti do 81 milion evra) sa pripadajućom prenosnom mrežom koju će refundirati CGES). Završeni idejni projekti i svi istražni radovi i temelji. Počeli su procesi dobijanja građevinskih dozvola (za pristupne puteve već dobijena) i tenderski procesi za izvođače radova. Završen prvi dio tendera za izbor dobavljača vjetroturbina (GE, Nordex, Envision i Goldwind su prošli u prvom krugu). Potpisivanje kreditnog aranžmana sa EBRD do 81 miliona evra planirano za decembar 2022. Očekuje se da će početi radovi na pristupnim saobraćajnicama, sa očekivanim rokom izgradnje do 15 meseci. VE Gvozd može se očekivati na mreži do kraja 2023. godine.

HE Komarnica (172 MW, vrijednost 260-290 miliona evra) U saradnji sa EPS-om i projektantima Energoprojektom i Institutom Jaroslav Černi, završen je tehnički dio Idejnog rješenja i Studije izvodljivosti. Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu u postupku pred AZŽS, žalba upućena od strane EPCG. Instalisana snaga elektrane je 172 MW, a očekivana proizvodnja je 213 GWh. Od strane Vlada Crne Gore EPCG je dobila koncesiju.

SE Vilusi, SE Krupac i plutajući SE na Slanom jezeru Definisane lokacije i otvorena 3 nova projekta snage 85 MW. Pripremljene su sve informacije za uvrštavanje ovih projekata u PUP Nikšić čije se usvajanje očekuje. Za plutajuću elektranu na Slanom jezeru sklopljen je ugovor sa EBRD o pružanju tehničke podrške.

SE Brana Slano-Vrtac (4 MW – vrijednost 4 miliona evra) Završetak Idejnog projekta zakazan je za oktobar, započet je proces izrade Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu. UT uslovi dobijeni za branu Slano. Nakon završetka ovih aktivnosti, uz preliminarnu definiciju izvođača (ako je ESG), uslediće tender za nabavku panela.

HE Kruševo (Izrada Studije izgradnje elektrane- vrijednost 300.000 evra) Završene sve neophodne osnove za izradu studije. Tenderska procedura je sprovedena, a potpisivanje ugovora sa projektantom očekuje se nakon što proradi državni sistem javnih nabavki. Otvaranje je bilo planirano za 1. septembar.
Gasne elektrane (Studija za izradu Idejno tehničkog za izgradnju gasnih elektrana u Baru, KAP-u i Pljevljima) U saradnji sa MKI, za izvođača studije gasnih elektrana u Crnoj Gori izabrana je renomirana kompanija SSA iz Švajcarske. Izrada studije u toku, završetak izrade i usvajanje do kraja 2022. godine.

FC Snabdijevanje je u proteklom periodu, imajući u vidu cjelokupnu situaciju, ostvarilo odlične rezultate. Dug potrošača na 31.03.2021. godine iznosio je 184.509.409 evra, a na dan 31.08.2022. godine 180.086.705 evra. Naplata veća od 100%.

O TRGOVINI ELEKTRIČNOM ENERGIJOM: EFEKTI ENERGETSKE KRIZE

Nabrajanje dosadašnjih aktivnosti samo po sebi nameće zaključak kako je to EPCG radila i kako planira da radi. Nedobronamjerni i politički ostrašćeni pojedinci koriste period u kojem je inače, zahvaljujući njihovoj katastrofalnoj politici i lošoj hidrologiji poslovanje EPCG izuzetno otežano, a to su jun, jul, avgust i septembar. Mala napomena, u ovim mjesecima zahvaljujući svom velikom solarnom potencijalu Crna Gora je mogla i morala da izvozi električnu energiju. Ali EPCG do ove godine, osim na sopstvenoj zgradi, nije proizvela ni jedan jedini kWh iz solarnih elektrana.

Kada se tome još doda energetska kriza koja je zahvatila čitavi svijet i koja se najbolje ogleda kroz cijene električne energije na berzi, a koje su tokom avgusta dosezale i nevjerovatnih 1.000 evra/MWh neophodno je dati određena pojašnjenja.
EPCG je krajem 2021. godine, u decembru, donijela odluku da se shodno cijenama na berzi(HUDEX) formiraju cijene za velike potrošače(snage preko 10MW) i da iznosi 115 evra po MWh. U tom trenutku to je cijena koja je za 20% bila manja nego što je bila cijena na berzi. Potpuno smo bili svjesni činjenice da će ova cijena ozbiljno ugroziti poslovanje CEDISa, a i nekih privrednih subjekata. Da nijesmo tako postupili, vrijeme će kasnije pokazati, EPCG bi prestala da postoji, a šta bi se desilo sa privredom vrlo lako je zaključiti. Na našu tadašnju žalost, KAP, naš ubjedljivo najveći potrošač-570.000 MWh godišnja potrošnja , nije prihvatio tu ponudu.

CEDIS jednostavno nije imao izbora. Svjesni činjenice da ostajemo bez velikog kupca, koji je do tada plaćao električnu energiju po 45 evra po MWh, i po kom osnovu smo godišnje fakturisali 25 miliona evra što je izuzetno veliki iznos odlučili smo, se da se bar finansijski osiguramo, i prodamo 20 MW za 11 mjeseci(160.800 MWh) , po cijeni od 202 evra po MWh, uz potpuno transparentnu i na tržišnoj osnovi zasnovanu proceduru, i po tom osnovu da obezbijedimo prihod koji bi iznosio 32,4 miliona evra. Za 28% potrošnje KAP-a obezbijedili smo prihod koji je za gotovo 30% veći od dotadašnje godišnje fakture KAP-u. Naknadna pamet, poslije nekoliko mjeseci, da ta odluka o prodaji nije bila dobra svojstvena je ljudima kojima je kocka omljena profesija i koji su svoj talenat dokazali kockajući se 30 godina sa EPCG. Šta bi bilo da su cijene na berzi počele da padaju i da nijesmo izvršili prodaju. Onda bi bili krivi što nijesmo prodali i ostavili EPCG bez značajnog prihoda. Očigledno je da su u januaru znali da će doći do rata između Rusije i Ukrajine, da će nas zahvatititi najveća energetska kriza u istoriji i da će cijene svih energenata na berzama dolaziti do neslućenih iznosa.

Ukoliko se vratimo ozbiljnim analizama važno je saopštiti da je EPCG u prvih 9 mjeseci kupila električne energije u iznosu od 991.374 MWh i za to je platila ili će platiti 222,474,667.54 evra. U istom periodu prodali smo 907.270 MWh i za taj period ćemo prihodovati 164,332,747.67 evra. Zaključno sa septembrom ukupni minus u trgovini iznosiće -58.141.919,87 evra. Ovaj rezultat se može smatrati potpuno nerealnim za procjenu konačnog poslovanja EPCG u 2022. godini, jer je to period kada smo dominantno uvozili električnu energiju. Razlog što je veća cijena kada smo kupovali od cijene kada smo prodavali je kretanje cijene električne energije na berzi. Mi smo prodavali(imali viškove) januar, februar, mart i april, a morali smo da kupujemo maj, jun, jul, avgust i septembar.

U maju i junu rađen je i remont Termoelektrane Pljevlja. Cijene na berzama su neprestano rasle i značajno su bile veće od cijena u januaru, februaru, martu i aprilu. Možda će neko postaviti pitanje, zbog čega nijesmo čuvali struju iz januara, februara, marta i aprila za maj, jun, jul, avgust i septembar. Odgovor je, to je nemoguće, jer gotovo 80% proizvodnje HE Perućice je iz dotoka. Voda iz dotoka ide direktno na turbine. Kada bi Slano i Krupac bili 100% puni, a HE Perućica radila punim kapacitetom, jezera bi se potpuno ispraznila za 25 dana. HE Perućica je maltene protočna elektrana. I zbog toga su priče o ispražnjenim akumulacijama potpuno neutemeljene. Inače akumulaciona jezera se koriste za optimizaciju naše proizvodnje i pokrivanje dijela deficita u ljetnjem periodu.

ŠTA NAS ČEKA?

Koliko prethodni podaci nerealno prikazuju trenutno stanje, najbolje će pokazati jedna potpuno dozvoljena aproksimacija. Ukoliko bi u naredna 3 mjeseca (oktobar, novembar i decembar) ostvarili prosječni izvoz i uvoz kao u prethodne tri godine(2019,2020 i 2021) u istom periodu, na dan 31.12.2022. godine bilansi bi imali sledeće rezultate, kupili smo 1,245,246 MWh čija je vrijednost 293,134,563.22 evra, a prodali 1,456,701 MWh ukupne vrijednost 377,633,146.34 evra , i ostvareni suficit, u trgovini, bi iznosio 84,498,583.12 evra.
Običnim građanima ovi brojevi izgledaju nestvarno, što je posledica, da još jednom ponovimo, velike energetske krize i ekstremnih vrijednosti električne energije na berzi.

Bilo bi sa naše strane neozbiljno da ističemo da će ovaj poslovni rezultat biti najbolji u istoriji EPCG, ali bi se moralo istaći da Crna Gora gotovo nije osjetila energetsku krizu. Nije bilo državne pomoći za najaču energetsku kompaniju, cijene električne energije nijesu povećavane i nije bilo restrikcija. EPCG je ostala stabilna i sa velikim potencijalom da nosi energetski sektor i bude lokomotivna privrednog razvoja Crne Gore. Da bi se to ostvarilo, mora mnogo da se radi.

EPCG RADI!!!

Milutin Đukanović

Predsjednik Odbora direktora EPCG AD Nikšić